Opvelpwandeling: Vergeten Parels in Opvelp: Zondag 24 september 2017 om 14u

Opvelpwandeling: Vergeten Parels in Opvelp: Zondag 24 september 2017 om 14u

 

Afspraak: CC De Velpe Hoegaardsesteenweg in Centrum Opvelp.

Gratis voor Leden Natuurpunt en hun gezin. Niet-Leden: 5 €, Kinderen gratis.

Erfgoed- , Natuur- en Landschapsverkenning met aandacht voor de erfgoedsite verbrande toren en de historische hoeven ( Berkenhof, Jezuïetenhof), voor natuurontwikkeling in Velpevallei en de omgeving van de Hazenberg, voor de diepe holle wegen met lianen van bosrank, tevens leefgebied van das en vele erfgoedartefacten. Er is de nog kronkelende Velpe - op het nippertje gered van overwelving en rechttrekking en kanalisatie - in een vallei vol kansen voor natuur en ruimte voor de rivier zoals in de toekomst nodig zal zijn als klimaatbuffering. De wandeling zal ook aandacht schenken voor een reeds vroeg ontgonnen cultuurlandschap met sporen van een rijke geschiedenis, midden in een agrarische ruilverkaveling waar een reeks onverharde veldwegen verhard worden en taluds vergraven en een ongeziene schaalvergroting plaatsvindt, maar ook geijverd is om diepe holle wegen en een deel van de onverharde wegen te behouden en ook aandacht te hebben voor de erfgoedwaarde van onze specifieke oude kasseiwegen met kwarsiet van Overlaar/Tienen met haar typische rossekoppen ( bruine kasseien) en ook de kansen voor natuurversterking en natuurontwikkeling en landschapsversterking waar te maken. Dit landschap was tot voor kort het eldorado voor akkervogels maar de typische soort de grauwe gors is zeer recent verdwenen. Sinds kort is er een Soortenbeschermingsplan Grauwe Kiekendief van start gegaan. Al deze aspecten zullen aan bod komen tijdens de Opvelpwandeling van zondag 24 september. Vertrek om 14 u aan het CC De Velpe, Hoegaardsesteenweg in het dorp van Opvelp.

 

Verdere Toelichting:

 

Opvelp tot voor kort een vergeten dorp met teruglopende bevolking niet in het Hageland maar in het Brabantse Haspengouw met tot voor kort minder verspreide bebouwing met glooiende en wijdse akkers en enorme vergezichten doorsneden door een smalle vallei van de Velpe die in Opvelp haar oorsprong vindt. Wie Haspengouw zegt denkt ook aan oude en zeer vroege ontginningsgeschiedenis en oude vestigingen ( vroeger kasteel van Opvelp op de verbrande toren) en majestueuze vierkantshoeven ( Berkenhof, Jezuïetenhof, Blauwschuur) maar ook aan holle wegen en droogdalen ( zoals het huidig natuurgebied Hazenberg en de aangrenzende kameel) en ' koppen ' zoals de Remmelenbos en Perrebos. Hier geen oude heideontginningen zoals vb tot op de Bovenheide of Krabbesheide in Bierbeek maar reeds lang ontgonnen cultuurland met een dikke , soms kalkrijke, leemlaag. Zulk landschap heeft een geschiedenis en herbergt vele erfgoedelementen.

Na de aanleg van de E-40 is Opvelp grondig veranderd. Waar tussen 1964 en 1976 deel uitmaakte van de fusiegemeente Honsem ( Opvelp, Neervelp, Willebringen en Meldert) en tot dan het kanton Tienen is het sinds 1976 deel van de gemeente Bierbeek en ook in de suburbane ontwikkeling van Leuven en zelfs van Brussel terecht gekomen met veel nieuwe bebouwing en jonge gezinnen met kinderen. Juist daarom is het goed om het landschap, de natuur en het rijke erfgoed van Opvelp eens extra in de kijker te stellen.

Opvelp ten oosten van van de Waversesteenweg maakt ook deel uit van de Ruilverkaveling Willebringen, die volop in uitvoering is. Na jarenlang plannen beginnen we de pijnlijke ingrepen in het landschap nu reeds te zien. Oude onverharde wegen werden recent omgevormd tot gebetonneerde 2-strokenwegen ( 2 maal betonstrook van 1,1 m met daartussen een overharde strook van 1 m). In de Ruilverkaveling Willebringen zullen van de 40 km onverharde wegen die er waren er ongeveer 10 km verhard worden in volle beton ( 3 m brede betonstrook), 10 km 2 strokenwegen, 10 km gekofferde grindweg en worden amper 10 km bestaande onverharde veldwegen behouden. Ook een reeks kasseiwegen met de kwarsiet van Overlaar/Tienen ( zgn rossekoppen) zullen worden behouden of terug aangelegd met deze 'rossekoppen'. Wat nu te zien is van werken is dus nog maar de fase 1. De komende jaren zullen de volgende fases inclusief de herverkaveling volgen. Door inzet van NP Velpe-Mene is er wel op toegezien dat een reeks historische of diepe holle wegen zoals de weg parallel met de Velpe , de Holle weg van Molensteen naar het Platteau, de Moordenaardseweg en de holle weg en de landweg aan de Tiense weg, de verbinding tussen Molenbos en de Kattestraat behouden werden als onverharde landweg. Op de Opvelpwandeling zullen we hiermee kennis kunnen maken. Een ruilverkaveling is er per definitie op gericht om de landbouwpercelen te vergroten en beter te ontsluiten maar in de planvoorbereiding is hard geijverd door NP Velpe-Mene om tezelfdertijd maatregelen voor natuurontwikkeling en landschapsbehoud en versterking en behoud van erfgoedwaarden in het plan in te brengen. In het door de minister goedgekeurd en dus bindend plan, dat ook het voorwerp uitmaakte van een milieu-effectrapportage, is dit ook in een belangrijke gebeurd. Maar plannen blijven enkel papier tot hun realisatie en we kijken nu uit dat ook alle maatregelen naar natuurontwikkeling, natuurbehoud, landschap en erfgoed ook gerealiseerd worden en dat de natuur duurzaam en toekomst gericht versterk wordt en dat het niet alleen de verharding van veldwegen en de schaalvergroting van de percelen zijn die zullen worden uitgevoerd.

Natuurpunt Velpe-Mene bouwde in het verleden een reeks natuurparels uit: Blauwschuurbroek, klein deel Velpevallei en Molenbos ( gehucht Molensteen) en de Hazenberg. Dit zijn stuk voor stuk kleine maar nog te zeer gefragmenteerde en geïsoleerde natuurparels die om echt toekomstgericht en duurzaam te zijn en te kunnen functioneren als een beleefbaar natuurgebied , zullen moeten ingekaderd worden in een bredere landschappelijke en natuurstuctuur tot grotere natuurcomplexen. Voor de Velpevallei en het droogdal van de Hazenberg en omgeving is dit ook voorzien in het Ruilverkavelingsplan. Het piepkleine Molensteenbos is nu reeds een juweeltje van soortenrijk bos dat in het voorjaar volledig wit kleurt van een aaneengesloten tapuit van bloeiende bosanemoon. Het is ook een bos dat voldoet aan de bostypen van Europees belang opgenomen in de Europese Habitatrichtlijn. Reden om het te koesteren en te bufferen tegen invloed van bemesting en negatieve randeffecten zodat het deze rol kan blijven vervullen. Hierop aansluitend naar de Vloedgracht toe is er de moerassige rietruigte als een eldorado voor bosrietzanger en andere soorten en daar waar door NP beheerd worden de soortenrijke graslanden tussen Velpe en Vloedgracht. Deze percelen kleuren in het voorjaar achtereenvolgens lila van de bloeiende pinksterbloem, rood van de koekoeksbloem en dan geel van Streepzaad en ratelaar. Maar ook zijn er mogelijkheden om stroomopwaarts natuurversterking en versterking van de functie van de vallei te laten samengaan met zorg voor het historisch erfgoed met zichtbaar maken van de oude omgrenzing van de oude kasteelvijver waarvan de kadastrale aanduiding nog steeds intact is. Opvelp kende immers ook een historisch kasteel op de huidige verbrande toren met een nog vele herkenningspunten en erfgoedartefacten zowel boven als onder de grond of in de kavelstructuur. Op de Opvelpwandeling zullen we bijzondere aandacht besteden de erfgoedsite verbrande toren en de aangrenzende Velpevallei. Maar ook de holle wegen zijn landschappelijke erfgoedwaarden met rijke natuur en hoge landschappelijke identiteit die we dienen te koesteren en robuust te maken naar de toekomst toe. In deze holle wegen hebben we vb typische kalkminnende flora met soms nog echt forformijdende soorten zoals grote tijm of akkerhoornbloem. In de beboste delen van de holle wegen komen ook overweldigende lianen van bosrank voor , typisch voor kalkrijk leem. In het huidige landschap met overbemesting zijn vooral de forforvliedende soorten bedreigt. Sinds vorig jaar is de laatste groeiplaats van wilde tijn aan de Moordenaarsweg verdwenen, dat was al een paar eerder het geval voor de bos- en naakte lathyrus maar de zeldzame naaldvaren, eikvaren en ruig klokje doen het nog goed. Ook soorten als akkerhoornbloem, knautia, marjolein en kleine bevernel handhaven zich vooralsnog op de zonnige taluds. Holle wegen zijn ook leefgebied van zeldzame soorten dieren van solitaire bijen tot de das. Historisch was dit het leefgebied voor de das, die sinds begin van de zeventiger jaren verdwenen was maar sinds 2014 succesvol met vallen en opstaan teruggekomen is. Natuurpunt Velpe-Mene zegt in elk geval: Welkooor m Das. Om de holle wegen een nieuwe toekomst te geven is het nodig dat ze voldoende gebufferd worden waardoor het landschap ook een stuk ongevoeliger wordt voor erosie en verhoogde hydraulische ruwheid krijgt. Klimaatbuffering in de praktijk noemt dat. Als de huidige kans niet ingevuld wordt zou dit bijzonder spijtig zijn. We zullen ook andere artefacten die amper nog zichtbaar zijn zoals het historisch kruis dat samenhangt met de naamgeving Moordenaardsweg in de kijker stellen. De natuurontwikkeling op het beheerd natuur.gebied De Hazenberg is een succes: sinds het begin van de negentiger jaren wordt dit droogdal beheerd en heeft het zich omgevormd tot een eldorado van fosforvliedende soorten van droge graslanden: een uiterst zeldzaam leefgebied met soorten als kleine bevernel, agrimonie, duizendguldenkruid, aardaker, knoopkruid, echt walstro, rapunzel en grasklokje met een grote dichtheid aan vlinders. Maar de Hazenberg is het meest gekend voor zijn wasplaten. Dit zijn de orchideeën onder de paddenstoelen die enkel voorkomen op lang onbemest en zeer extensief beheerd grasland. Van de wasplaten komen o.m. Papegaaizwammetje, zwartwordende wasplaat, sneeuwzwammetje, gele wasplaat en weidewasplaat voor maar ook ander unieke soorten zoals aardtongen en knotszwammen.... Als het de weken voor 24 september voldoende geregend heeft zullen we hiermee kunnen kennismaken op de wandeling.

Opvelp is onafscheidelijk verbonden met de Velpe. In het dorp is de Velpe het herkenningspunt, buiten het dorp is ze de drager van een nog gave Velpevallei. Nochtans in de 70-iger waren de werken uitbesteed om de Velpe in Opvelp volledig te overwelven tot eind van de Velpestraat en de rest van Opvelp tot Halen de Velpe te recht te trekken en te kanaliseren. Door een historische actie en alleen door deze actie van de Regionale Vereniging Natuur en Landschap ( Nu NP Oost Brabant) kom dit voorkomen worden en is de Velpe enkel stroomopwaarts de Weg tussen de Weiden overwelfd. Misschien tijd om dit overwelfd deel terug open te zetten.

Het Haspengouws leemplateau was tot voor kort gekend om zijn specifieke leefgemeenschap van akkervogels zoals de veldleeurwerik, de gele kwikstaart, de graspieper, de geelgors en de grauwe gors. De graspieper is volledig verdwenen en de grauwe gors is volledig aan het verdwijnen. Daar waar tot na 2000 nog op verschillende plaatsen in het Plateau tussen Opvelp en Willebringen en Bevekom nog grauwe gorzen broeden is dit ook hier verleden tijd. Ook de andere akkervogels zoals veldleeuwerik zijn gedecimeerd. Door initiatieven zoals graan voor gorzen en de ruigten en overblijvende grasstroken langs akkerranden en bij de beheerde natuurgebieden houden we in tegenstelling tot vele andere plaatsen in Vlaanderen hier nog steeds de geelgors. In het beheerd gebied Hazenberg broeden in de 2 blokken samen een 6 of 7 koppels. Dit jaar startte ook het Soortenbeschermingsplan Grauwe Kiekendief als doelsoort voor een omvangrijk programma ter versterking van de soorten van de akkers. Tijdens de wandeling zullen we ook aandacht aan besteden.

 

Wanneer: zondag 24 september 2017 om 14u00

Afspraak: CC De Velpe, Hoegaardsesteenweg, Opvelp

Deelnameprijs: Gratis voor NP-leden, niet-leden € 5, kinderen gratis

Organisatie: Natuurpunt afdeling Velpe-Mene, kern Bierbeek

Info: Hugo Abts, 0476 77 70 37, natuurpunt@velpe-mene.be

Achtergrondartikel Natuur & Landschap: http://www.natuurpuntoostbrabant.be/docs/PDF/N&L2017-3-Opvelp.pdf

Twitter icon
Facebook icon
Google icon
e-mail icon